آیات عصمت انبیاءآیات دالّ بر مصونیت پیامبران از هر گونه لغزش و خطا را آیات عصمت انبیا گویند. ۱ - معنای لغوی و اصطلاحی عصمتلفظ " عصمت " باتمام مشتقاتش، سیزده بار در قرآن آمده است و این لفظ از نظر " ریشه شناسى " یک معنا بیش ندارد و آن " نگاه داری و بازداری " است و در قرآن نیز، به همین معنا به کار رفته است. در اصطلاح یک حالت راسخ نفسانی و یک نیروی باطنی است که معصوم را از ارتکاب گناه به صورت مطلق، و حتى از اندیشه درباره گناه باز مى دارد. البته مقام عصمت تنها به معناى " مصونیت از ارتکاب معصیت و گناه " نیست، بلکه شاخه مهم دیگرى دارد که آن " مصونیت از هرگونه خطا و لغزش و انحراف و گمراهی " است . ۲ - معنای عصمت در قرآنلفظ "عصمت" با تمام مشتقاتش سیزده بار در قرآن آمده است. این لفظ از نظر ریشه شناسی بیش از یک معنا ندارد و آن "نگاهداری و بازداری" بوده و در قرآن نیز به همین معنا به کار رفته است. و در اصطلاح، یک حالت راسخ نفسانی و یک نیروی باطنی است که معصوم را از ارتکاب گناه به صورت مطلق و حتی از اندیشه درباره گناه بازمی دارد. ۳ - شاخه‌های عصمتالبته مقام عصمت تنها به معنای مصونیت از ارتکاب گناه نیست؛ بلکه شاخه مهم دیگر آن مصونیت از هرگونه خطا و لغزش و انحراف و گمراهی است. این دو شاخه اصلی عصمت نیز هر کدام شاخه‌های مختلفی دارد؛ مانند: ۱. عصمت از گناهان کبیره و صغیره پیش از نبوت و پس از آن؛ ۲. مصونیت از خیانت در ابلاغ وحی و رسالت؛ ۳. مصونیت از خطا در اعمال دنیوی و شخصی. امام خمینی برای عصمت به اعتبار متعلق آن شاخه‌هایی را بیان کرده است از جمله: ۱- عصمت از خطا در اصل ادعای نبوت: یکی از مهم‌ترین حوزه‌های عصمت پیامبران (علیهم‌السّلام) عصمت آنان از خطا و خیانت در اصل ادعای نبوت است، زیرا با اصل نبوت آنها در ارتباط است. ۲- عصمت پیامبر از خطا و اشتباه در ابلاغ وحی: همان دلیلی که ضرورت نبوت و عصمت پیامبر را ثابت می‌کند، این نوع عصمت را نیز ثابت می‌کند. ۳- عصمت از اشتباه و نسیان در انجام تکالیف: این بحث به «سهو النبی» معروف است که بیشتر متکلمان شیعه سهو پیامبران و امامان را جایز نمی‌دانند امام خمینی بر عصمت و پاکی امامان معصوم از هرگونه لغزش و سهو تاکید دارد. ۴- عصمت از گناه: امام خمینی عصمت پیامبران را فراگیر دانسته و آنان را از ارتکاب هرگونه گناه بزرگ و کوچک به‌دور می‌داند و کلام برخی از اصحاب امامیه درباره سهو پیامبر را نمی‌پذیرد و روایاتی را که دال بر سهواند، از حیث سند متن مردود می‌شمارد. امام خمینی عصمت را از ویژگی‌های مهم امامان معصوم می‌داند و آن را ادامه عصمت مطلقه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌شمارد ازاین‌رو امامان معصوم حجت خدا بر روی زمین هستند که در سیره، رفتار و گفتار در تمام شئون زندگی بشر بر بندگان حجت می‌باشند. ایشان مبدا عصمت پیامبران (علیهم‌السّلام) را اتصال آنان به حقیقت مطلق الهی و مشاهده حضوری حق می‌داند؛ زیرا انبیا و اولیای الهی (علیهم‌السّلام) همواره خود را در محضر خدای تعالی که به همه امور احاطه دارد می‌بیند. اگر انسان یقین کند که تمام عوالم ظاهر و باطن در محضر ربوبی است و ایمان بیاورد که حق‌تعالی در همه‌جا حاضروناظر است و تمام اعمال و گفتار او را ماموران الهی ثبت می‌کنند و عذاب جهنم در پی آن است، امکان ندارد مرتکب گناه شود. [۹]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۷، ص۳۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۴ - معنای آیات عصمتآیات متعددى از قرآن کریم دلالت بر عصمت دارد که آن را " آیات عصمت انبیا " مى نامند. ۵ - مصادیق آیات عصمتآیات عصمت انبیا عبارت اند از آیات : ۱۲۴ و ۲۱۳ سوره بقره؛ ۷ سوره حشر؛ ۶۵ و ۸۰ سوره نساء؛ ۲۱ و ۳۳ و ۶۴ سوره احزاب؛ ۹ سوره انعام، ۳ و ۴ سوره نجم، ۱ و ۲ سوره فتح و ... ۶ - ترک اولیاما آیاتى که متضمن لغزش برخى از انبیا است، از سوى مفسران به "ترک اولی " تفسیر و تأویل شده است. [۱۱]
سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۵، ص۴-۶۶.
[۱۲]
سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۱۰، ص۱۴۹-۱۸۷.
[۱۳]
قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۸.
[۱۴]
مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن , روش تازه اى درتفسیر موضوعى قرآن، ج۷، ص۷۵-۱۷۳.
[۱۵]
معرفت، محمد هادی، التمهید فى علوم القرآن، ج۳، ص۴۱۸-۴۶۰.
۷ - برخی آیات عصمتآیات: ۱۲۴ و ۲۱۳ سوره بقره ، ۷ سوره حشر ، ۶۵ و ۸۰ سوره نساء ، ۲۱ و ۳۳ و ۶۴ سوره احزاب ، ۹ سوره انعام ، ۳ و ۴ سوره نجم ، ۱ و ۲ سوره فتح و… به دلیل این که بر عصمت انبیا دلالت دارند، "آیات عصمت" نامیده می‌شوند. اما در برخی آیات به لغزش برخی از انبیا اشاره شده است که مفسران آنها را به "ترک اولی" تفسیر و تاویل کرده‌اند. [۲۷]
سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۵، ص۴-۶۶.
[۲۸]
سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۱۰، ص۱۴۹-۱۸۷.
[۳۱]
مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، روش تازه‌ای درتفسیر موضوعی قرآن، ج۷، ص۷۵-۱۷۳.
۸ - پانویس۹ - منبع• مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی. • فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آیات عصمت انبیاء». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |